Ιστορικά Στοιχεία

Τι είναι το ΣΚΑΚΙ

Αν ήθελε κανείς να προσδιορίσει την ταυτότητα του σκακιού θα έπρεπε να το παρουσιάσει σαν ένα παιγνίδι – άθλημα με επιστημονική υποδομή, με χαρακτηριστικά καλής τέχνης, με έντονα πολιτιστικά και ψυχαγωγικά στοιχεία, με ισχυρό κοινωνικό ενδιαφέρον και με σημαντικότατη παιδαγωγική επιρροή. Το σκάκι είναι λοιπόν όλα αυτά μαζί μα και κάτι περισσότερο.

Για τους ασχολούμενους με αυτό είναι κάτι σαν τρόπος ζωής. Η σκακιστική θεωρία αποτελεί μία ολοκληρωμένη φιλοσοφία που διδάσκει τον τρόπο αντιμετώπισης ακόμα και των πιο δύσκολων καταστάσεων, πάντα με βάση τις ικανότητές μας όπως έχουν καλλιεργηθεί με το σκάκι. Αυτός είναι και ο λόγος που χιλιάδες άνθρωποι στον κόσμο που έμαθαν σκάκι δεν το εγκαταλείπουν.

Ιστορικά στοιχεία – Παγκόσμιοι Πρωταθλητές

Όταν θέλει κανείς να αναφερθεί σε κάποια ιστορικά στοιχεία για τη γέννηση και την προέλευση του σκακιού συνήθως ξεκινάει με τον χαρακτηριστικό εκείνο και πολύ γνωστό μύθο που έχει διασώσει η παράδοση. Στην αρχαία Ινδία ένας βασιλιάς που υπέφερε από πλήξη και ανία, ζήτησε από έναν αυλικό του τον Σίσα, να κατασκευάσει ένα νέο παιγνίδι που να απαιτεί ευστροφία, ορθή κρίση και να είναι και διασκεδαστικό. Όταν ο Σίσα παρουσίασε στον ηγεμόνα του την επινόησή του, αυτός ενθουσιάστηκε και του ζήτησε να επιλέξει μόνος του την αμοιβή του. Τότε, σύμφωνα με το μύθο, ο δημιουργός του σκακιού ζήτησε να του δοθούν κόκκοι σιταριού και συγκεκριμένα τόσοι όσοι θα περιλαμβάνονταν στα 64 τετράγωνα της σκακιέρας αν τοποθετούσαν στο 1ο τετράγωνο ένα κόκκο, στο 2ο τετράγωνο 2 κόκκους, στο 3ο τετράγωνο 4, στο 4ο τετράγωνο 8 κ.ο.κ. μέχρι και το 64ο τετράγωνο. Ο βασιλιάς έκρινε στην αρχή το αίτημα ασήμαντο, ο Σίσα όμως επέμεινε και ο θησαυροφύλακας ανέλαβε τον υπολογισμό των κόκκων. Ο ιλιγγιώδης αριθμός με τα 20 νούμερα που προέκυψε δεν διαβάζεται και για να παραχθεί αυτή η ποσότητα σιταριού θα έπρεπε να σπείρουν 76 φορές όλες τις χερσαίες εκτάσεις της γης.

Η ιστορική γνησιότητα του μύθου αυτού βέβαια ελέγχεται και υπάρχουν και άλλες χώρες πλην της Ινδίας που διεκδικούν τη γέννηση του σκακιού, όπως η Περσία αλλά και η Ελλάδα. Η ελληνοκεντρική εκδοχή αναφέρει σαν πατέρα του σκακιού το σοφό εφευρέτη και ήρωα του Τρωϊκού Πολέμου, τον Παλαμήδη. Το πιθανότερο πάντως είναι ότι το παιγνίδι που έπαιζαν οι αρχαίοι Έλληνες δεν είχε πολύ στενή σχέση με το σημερινό σκάκι. Τα αρχαιολογικά ευρήματα τεκμηριώνουν την άποψη πως η πιο συγγενική με το σκάκι μορφή παιγνιδιού γεννήθηκε στην Ινδία και γρήγορα εξαπλώθηκε στην Ασία. Οι Ευρωπαίοι το γνώρισαν αρκετά αργότερα, περί τον 9ο αιώνα μ.Χ. και μέχρι τον 15ο αιώνα στο φεουδαρχικό σύστημα που επικρατούσε τότε ήταν φυσικό να παίζεται αποκλειστικά από τους ευγενείς.

Η μεγάλη καμπή στη διάδοση του σκακιού γίνεται με την εφεύρεση της τυπογραφίας. Το πρώτο βιβλίο με σκακιστική ανάλυση εκδόθηκε στην Ισπανία το 1497. Ακολούθησε τους επόμενους 3 αιώνες  η έκδοση αρκετών σκακιστικών βιβλίων κυρίως από Ισπανούς, Ιταλούς και Γάλλους συγγραφείς μέχρι το καθοριστικό βιβλίο  του Φιλιντόρ το 1749. Ο Φιλιντόρ ήταν αξιόλογος μουσουργός, οι 25 όπερες όμως που συνέθεσε ξεχάσθηκαν ενώ το σύγγραμμά του «Ανάλυση του σκακιού» που θεμελίωσε τη σύγχρονη σκακιστική θεωρία έμεινε μνημειώδες.

Την εποχή εκείνη το σκάκι άρχισε να διαδίδεται σε πλατύτερα στρώματα της κοινωνίας και να παίζεται σε σπίτια, καφενεία, πάρκα, κ.λ.π. Από παιγνίδι των βασιλέων εξελίσσεται πλέον σε λαϊκό παιγνίδι. Τότε οριστικοποιούνται και οι σημερινοί ενιαίοι κανόνες του παιγνιδιού με την κατάργηση διάφορων τοπικών παραλλαγών και αρχίζει η ιεράρχηση και η κατάταξη των κορυφαίων σκακιστών. Ο Φιλιντόρ θεωρείται ο ισχυρότερος σκακιστής του 18ου αιώνα ενώ κατά το πρώτο ήμισυ του 19ου αιώνα ξεχωρίζουν ο Αμερικανός Μόρφι και ο Αγγλος Στάουντον.

Το 1886 καθιερώνεται ο τίτλος του παγκόσμιου πρωταθλητή και πρώτος κάτοχος χρίζεται ο Αυστριακός Βίλεμ Στάϊνιτς. Ακολουθούν ο Γερμανός Εμάνουελ Λάσκερ, ο Κουβανός Χοσέ Ραούλ Καπαμπλάνκα, ο Ρώσος που πολιτογραφήθηκε Γάλλος Αλεξάντερ Αλιέχιν και ο Ολλανδός Μαξ Όϊβε.    Μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο έχουμε επικράτηση της σοβιετικής λεγόμενης σχολής που ανεβάζει σημαντικά το επίπεδο του παιγνιδιού με τη συστηματική επιστημονική θεώρησή του και την ανάδειξη και εμβάθυνση των πιο σύνθετων στρατηγικών εννοιών. Πατριάρχης της σοβιετικής σχολής θεωρείται ο Μιχαήλ Μποτβίνικ παγκόσμιος πρωταθλητής από το 1947 έως το 1963. Ενδιάμεσα για μικρά διαστήματα 1 – 2 χρόνων παρενεβλήθησαν 2 ακόμη σοβιετικοί παγκόσμιοι πρωταθλητές ο Βασίλι Σμίσλοβ και ο Μίσα Ταλ ενώ ακολούθησαν και άλλοι 2, ο Τιγκράν Πετροσιάν και ο Μπόρις Σπάσκι.

Τη σοβιετική κυριαρχία έρχεται να διακόψει ο Αμερικανός Μπόμπι Φίσερ ένας εξαιρετικά προικισμένος και ταλαντούχος σκακιστής αλλά και αρκετά ιδιόρρυθμος αφού αρνείται να υπερασπιστεί τον τίτλο του και αποχωρεί από την ενεργό δράση για να διατηρήσει το μύθο του ισχυρότερου σκακιστή όλων των εποχών, άποψη που υιοθετούν και αρκετοί ειδικοί. Ωστόσο με τα σημερινά στοιχεία αναλύσεων που υποστηρίζονται πλέον και από πανίσχυρα συστήματα υπολογιστών, οι δύο επόμενοι Ρώσοι παγκόσμιοι πρωταθλητές Ανατόλι Κάρποβ και Γκάρι Κασπάροβ που κυριάρχησαν το τελευταίο τέταρτο του 20ου αιώνα δεν φαίνεται να υπολείπονται του Φίσερ.  Ειδικά ο Κασπάροβ που ασφαλώς δικαιούται να κατέχει τον τίτλο του κορυφαίου σκακιστή όλων των εποχών.

Το Παγκόσμιο Πρωτάθλημα πριν από μερικά χρόνια δεχόταν αμφισβήτηση αφού είχε διασπασθεί στο επίσημο της Παγκόσμιας Ομοσπονδίας (FIDE) και στο άλλο που οργάνωναν ο Κασπάροβ και μερικοί ακόμη κορυφαίοι σκακιστές που διαφωνούσαν με την FIDE. Ευτυχώς κάποια στιγμή οι διαφωνίες ξεπεράσθηκαν και υπάρχει πάλι ένας μόνο Παγκόσμιος Πρωταθλητής αποδεκτός από όλους. Ο Κασπάροβ έχει βέβαια αποχωρήσει πλέον από την ενεργό δράση αλλά το 2006 ένας άλλος Ρώσος ο Βλάντιμιρ Κράμνικ αναδείχθηκε νέος Παγκόσμιος Πρωταθλητής επικρατώντας του προηγούμενου πρωταθλητή της FIDE Βούλγαρου Βεσελίν Τοπάλοβ.

Το Σεπτέμβριο του 2007, οκτώ σκακιστές διεκδίκησαν στο Μεξικό τον τίτλο του Παγκόσμιου Πρωταθλητή, τέσσερις Ρώσοι (Κράμνικ, Σβίντλερ, Μορόζεβιτς, Γρίστσουκ), ο Ινδός Ανάντ, ο Αρμένιος Αρονιάν, ο Ούγγρος Λέκο και ο Ισραηλινός Γκέλφαντ. Νέος Παγκόσμιος Πρωταθλητής αναδείχθηκε ο Ινδός Βισβανάθαν Ανάντ.

Το 2008 στη Βόννη, το 2010 στη Σόφια και το 2012 στη Μόσχα, ο Κράμνικ, ο Τοπάλοβ και ο Γκέλφαντ αντίστοιχα διεκδίκησαν από τον Ανάντ τον τίτλο σε ματς 12 παρτίδων αλλά ο Ανάντ επικράτησε και διατήρησε τον τίτλο του Παγκόσμιου Πρωταθλητή, συνολικά για 6 χρόνια.

Το 2013 ο Νορβηγός Μάγκνους Κάρλσεν νίκησε τον Ανάντ στο Τσενάϊ της Ινδίας και στέφθηκε νέος Παγκόσμιος Πρωταθλητής ενώ και το 2014 νίκησε πάλι τον Ανάντ στο Σότσι της Ρωσίας και διατήρησε τον τίτλο του. Ο Κάρλσεν διατήρησε πάλι τον τίτλο του Παγκόσμιου Πρωταθλητή νικώντας διαδοχικά το 2016 στην Νέα Υόρκη τον Ρώσο Σεργκέι Καριάκιν, το 2018 στο Λονδίνο τον Ιταλοαμερικανό Φαμπιάνο Καρουάνα και το 2021 στο Ντουμπάι τον Ρώσο Ίαν Νεπόμνιασι.